Boşanma davalarında en değerli noktalardan birisi de velayet. Velayetin neye nazaran belirleneceğinden, hangi durumalrda sona ereceğine kadar velayet hakkında merak edilen her şeyi Avukat Elvan Kılıç anlattı.
1. Velayetin kime verileceği nasıl belirleniyor
Boşanma davasında çocuğun velayetinin kime verileceği belirlenirken aile mahkemesi hâkimi, kanundaki velayet kaidelerinin oluşup oluşmadığına bakar. Yapılan yargılamada çocuğun menfaatleri nazara alınarak karar verilmektedir. Bu karara tesir eden konular ortasında anne ve babanın iradeleri yer alsa da asıl olan çocuğun yüksek faydası olup bu faydada çocuğun yetiştirilmesi, refahı, geleceği, sevgi ve ilgi gereksinimi bulunmaktadır. Ebeveynlerin ekonomik kuralları, müşterek çocukla kurdukları ferdî ilginin boyutu, dinlenen şahitler ve uzman bir pedagog eşliğinde çocuğun alınan beyanı sonucunda hâkim velayeti kime vereceğini belirler.
2. Süreksiz velayet nedir
Mahkemeler yargılama başlamadan evvel süreksiz velayet durumuna karar verirler. Genelde süreksiz velayet anneye verilir zira annenin çocukla münasebetinin daha düzgün olduğu kanaatine varılır. Bilhassa yaş küçüklüğü durumunda hâkim belgeyi incelemeden direk süreksiz velayeti anneye vermektedir. Lakin süreksiz velayet tam velayet manasına gelmemektedir. Yargılama bittikten sonra verilen en son karar sonucunda çocuğun kime verileceği belirlenir.
3. Çocuğun yaşının ve cinsiyetinin velayet ile ilgisi var mı
Çocuğun yaşının küçük olması, çocuğun velayetinin annede olması gerektiği algısını oluşturmaktadır. Meğer yaş küçüklüğünde belli yaş devirlerini dikkate almak gerekmektedir. Örneğin 0-3 yaş ortasında olan çocukların velayeti süreksiz olarak anneye verilmektedir. Babanın o yaştaki bir çocuğa bakamayacağı ve tehlike arz edebileceği düşünülüyorsa tam velayet anneye verilmektedir. 3-7 yaş ortası çocuklarda çocuğun annenin bakım ve şefkatine daha az gereksinim duyduğu kabul edilmekte ve bu durumda velayet babaya da verilmektedir. Çocuk okul çağına gelmişse, bu konuda tarafların çocuğun eğitimine imkan sağlama potansiyeli göz önünde bulundurulur. Yani hangi ebeveyn okul çağındaki çocuğa daha güzel bir eğitim imkânı sağlayacaksa ve çocukla da ortası güzelse velayeti alabilir. Çocuğun yaşı baz alındığında tarafların imkân sağlayabilmesi hakimin kanaat oluşturmasında yardımcı olmaktadır.
Çocuğun cinsiyetinin boşanma yargılamasında ehemmiyet arz etmesinin sebebi cinsiyete nazaran çocukların davranış biçimlerinin farklılık göstermesinden kaynaklanmaktadır. Kız çocuklarının boşanmada daha hassas olacağı düşünülürken erkek çocuklarının boşanmadan pek etkilenmeyeceği düşünülmektir. Halbuki ki cinsiyet fark etmeksizin tüm çocuklar boşanma evresinden etkilenirler zira her çocuk anne ve babasının bir arada olmasını ister. Hâkim cinsiyetten çok çocuğun ebeveynle alakasına bakmaktadır.
4. Yargılama esnasında çocuğa fikri sorulur mu
Uygulamada çocuğun niyeti yeni yeni sorulmaya başlanmıştır. Türkiye Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları kontratına taraf olduğu için yasal uygulamalarda çocuğun yüksek faydası artık gözetilmektedir. Özelikle Yargıtay verdiği emsal kararla velayet davalarını yeni bir boyuta taşımıştır.
5. Velayet hangi durumda sona erer
Ebeveynin velayet hakkını berbata kullandığı ya da velayet vazifesini yerine getirmediği ispat edildiği takdirde velayet kaldırılarak başka tarafa verilebilir ya da her iki tarafa da bırakılmayarak çocuğa vasi atanabilir. Çocuğun başka aile büyüklerine -anneanne, dede gibi- verilmesi durumu da kelam konusu olabilir. Çocuğun ya da velayet hakkını kullanmakta olan ebeveynin ölmesi, velayet altındaki çocuğun 18 yaşını tamamlayarak reşit olması durumlarında da velayet sona ermektedir.
6. Boşanan bayan çocuğuna soyadını verebilir mi
Anayasa Mahkemesi tarafından boşanma sonrası çocuğuna kendi soyadını vermek isteyen annenin talebinin reddi temelde bir hak ihlali olarak görülmüştür ve emsal teşkil edecek bir karar vermiştir. Bu karara nazaran boşanan ve çocuğunun velayetini alan bir anne artık çocuğuna kendi soyadını verebilecektir. Böylelikle boşanan bayanlar ve çocukların önündeki mani kalkmıştır. Ayrıyeten kararda bayan ve erkeğin evlilik mühletince ve evliliğin sona ermesinde eşit hak ve sorumluluklara sahip olmaları gerektiğine ait memleketler arası kontrat kararları hatırlatılarak eşlerin, evliliğin devamı boyunca ve boşanmada sahip oldukları hak ve yükümlülükler bakımından tıpkı hukukî pozisyonda oldukları, erkeğe velayet hakkı kapsamında tanınan çocuğun soyadını seçme hakkının bayana tanınmamasının velayet hakkının kullanılması bakımından cinsiyete nazaran ayrım yapılması sonucunu doğuracağı vurgulanmıştır. Anayasa Mahkemesinin 2015’te verdiği hak ihlaline ait emsal kararının akabinde, Yargıtay da baktığı bir davada, “boşanmış bayanın, velayeti kendisine verilmiş çocuğuna kendi soyadının verilmesini, velayet hakkına dayanarak aile mahkemesinden isteyebileceği” istikametinde karar vermiştir. Böylelikle boşanma sonrası velayeti anneye verilen çocuğun soyadının annenin açacağı dava ile değiştirilebileceği Anayasa Mahkemesi kararı ile uygulamada yerini almıştır.
