İltihaplı bir romatizma hastalığı olan, omurga ve leğen kemiğindeki eklemleri tutan ankilozan spondilit (AS) kendini en çok bel ağrısıyla belirli ediyor. Bel ağrısı sebebiyle doktora başvuran hastalara konulan yanlış bel fıtığı teşhisi ise AS’nin erken evrede teşhis edilmesini engelliyor. Bel ağrısı şayet 40 yaşından evvel başlamışsa, istirahatle geçmeyip antrenmanla düzeliyorsa, sinsi başlangıçlıysa, gece uykudan uyandırıyorsa ve sabah tutukluğu yaratıyorsa ankilozan spondilit hastalığına dikkat.
Teşhiste aile hikayesi çok kıymetli
Ankilozan spondilitin sebebinin kesin olarak bilinen bir hastalık olmadığını tabir eden Sıhhat Bilimleri Üniversitesi İstanbul Okmeydanı Eğitim ve Araştırma Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Kliniği Eğitim Sorumlusu Prof. Dr. Ömer Kuru şunları söyledi: “Eğer sebebi net olarak bilinseydi tedavisi çok daha kolay olurdu. Genetik faktörler ve yatkınlık çok kıymetli. AS’li hastaların çok büyük bir kısmında HLA-B27 ismi verilen bir antijen mevcut. Hastaya yapılan tetkikler sonucunda bu antijenin müspet olarak bulunması, AS mümkünlüğünü artırır lakin tek başına hastalığı işaret etmez. Bunun dışında tetikleyici birtakım faktörlerin de olması gerekir. Bu faktörlerden en çok mikrobiyal casuslar üzerinde duruluyor lakin genel olarak ‘Şununla karşılaşırsak biz bu hastalığa maruz kalırız’ halinde bir şey ispatlanmış değil.
Omurga dışında hastalığa bağlı olarak göz ve bağırsaklar üzere bedenin öbür kısımlarında de iltihap gelişebiliyor. Bu nedenle bel ağrısı yakınmalarıyla gelen bir bireyde sedef hastalığı, iltihabi bağırsak hastalığı (ülseratif kolit, Crohn hastalığı) ya da göz kızarıp şişmesiyle kendini gösteren üveit hastalığı varsa çabucak akla ankilozan spondilit gelmeli. Biz bel ağrısı şikayetiyle gelen bir hastaya bu hastalıklarından birinin ya da birkaçının akrabalarında olup olmadığını da sorarız. AS’de aile hikayesiyle tanıya gitmek çok kullanılan bir formüldür.”
Birinci ve temel belirti bel ağrısı
Birinci ve temel belirtinin bel ağrısı olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Ömer Kuru: “Ancak tüm bel ağrılardan ayrılan özellikleri vardır. AS’de görülen bel ağrısı dinlenmeyle geçen, zorlanmaya bağlı gelişen bir ağrı değildir. AS’de iltihabi bir ağrı kelam mevzusudur. Bir bel ağrısı 40 yaşından evvel başlıyorsa, istirahatle geçmeyip antrenmanla düzeliyorsa, sinsi başlangıçlıysa, gece uykudan uyandırıyorsa ve sabah tutukluğu yaratıyorsa o vakit bu iltihaplı bel ağrısıdır. Bu durumda ankilozan spondilit varlığını araştırmak gerekir.”
Hastalığın iklime nazaran değil, yaşa ve cinsiyete nazaran değiştiğinin altını çizen Prof. Dr. Ömer Kuru kelamlarını şöyle sürdürdü: “Başlangıç yaşı 40 yaşından öncedir. Çoklukla 20’li yaşlarda başlar ve erkeklerde görülme riski bayanlara nazaran 3 kat daha fazladır. Dünyada görülme sıklığı yüzde 0.6 ila yüzde 1.4 ortasındadır. Türkiye’de görülme sıklığı ise yüzde 0.5 civarındadır.”
Hasta eğitiminin tedavide çok değerli olduğunu lisana getiren Prof. Kuru: “Hastayı hastalığı konusunda bilgilendirmek, idmana yönlendirmek, hastanın sigarayı bırakmasını sağlamak ve tabibinin önerdiği formda ilaç kullanmasını sağlamak gerekiyor.”
Ekseriyetle 45 yaş öncesinde görülüyor
“Tıpta kimi hastalıkların sık görüldüğü yaş aralıkları vardır. AS’de hadiselerin yüzde 90’ından fazlası 45 yaşından evvel görülüyor” diyen Prof. Dr. Ömer Kuru: “Hastalığın neden erken yaşlarda ortaya çıktığı bilinmiyor. Erken yaşlarda başlaması teşhis koymada tabibe ipucu verir. 60 yaşında bir hastanın bel ağrısıyla gelmesi AS’yi düşündürmez. Fakat bu kişi genç ise akla gelen seçenekler ortasında ankilozan spondilit de yer alır. Hatta evvelce askerlik çağındaki genç erkeklerin hastalığı olduğu, yalnızca erkeklerde görüldüğü düşünülürdü. Sonra yapılan çalışmalar aslında bayanlarda da bu hastalığın ortaya çıktığını gösterdi.”
AS’ye teşhis koymada son yıllarda çok kıymetli gelişmeler olduğunun muştusunu veren Prof. Dr. Ömer Kuru: “Bunda tabiplerin farkındalığının artmış olması çok tesirli oldu. Bir de evvelce teşhis koymada röntgen çekilerek AS’nin bedende tuttuğu sakroiliak eklemi görüntülemek tercih edilirken artık klinik muayene ve hikayenin yanı sıra sakroiliak eklemin emarı (MR) ve HLA-B27 testi teşhiste çok daha değerli bir yer meblağ hale geldi.
Sakroiliak eklem, kuyruk sokumu kemiğiyle (sakrum) leğen kemiğini birleştiren eklemdir. Ankilozan spondilit çoklukla bu eklemin romatizmal iltihabı halinde başlar. Lakin AS vakit içerisinde yavaş yavaş ilerleyen bir hastalık olduğu için erken periyotlarda çekilen röntgenlerde bu iltihabı görmek mümkün olmazdı. Bu da geç ve yanlış teşhis konulmasına sebebiyet verirdi. Şayet bir bireyde 40 yaşından evvel başlayan, sinsi ilerleyen, sabah tutukluğu yapan bir bel ağrısı varsa direkt sakroiliak eklemin emarı (MR) görülerek teşhis koyulmalı. Genel bel emarları bu evrede hakikat sonuç vermez.”
Ankilozan spondilitte teşhis gecikmesinin çok sık yaşandığını lisana getiren Prof. Dr. Ömer Kuru kelamlarına şöyle devam etti: “Yaklaşık 9 yıl kadar geç teşhis alan hastalar mevcuttur. Bel ağrıları toplumda çok yaygın ve çok farklı sebeplere bağlı olarak görüldüğü için AS’li hastalardaki bel ağrısının başka nedenlere bağlı bel ağrılarından ayırt edilmeleri çok değer taşır. Yapılan bir çalışmada AS’li hastaların 3’te 1’ine ezkaza bel fıtığı tanısı konulduğu ve bunların yüzde 7’sinin ameliyat edildiği bildirilmiştir.”
Duruş ve teneffüs antrenmanları tedavide faal rol oynuyor
Bilhassa duruş ve teneffüs antrenmanlarının tedavide faal rol oynadığını söz eden Prof. Ömer Kuru: “Hastalar ilacını kullanıp kendini yeterli hissettiği devirlerde dâhil olmak üzere her gün 40-45 dakikasını antrenmana ayırmak zorunda. AS öne gerçek eğen bir hastalık olduğu için geriye yanlışsız esnemeyi sağlayan kasları güçlendiren yüzme, basketbol üzere sporlarla uğraşmak tekrar epeyce yarar sağlar. Yeniden pilates üzere omurgayı güçlendiren idmanlara de başvurulabilir. Lakin AS’li hastaların kemikleri, iltihabın yol açtığı tahribattan ötürü hassas olduğundan kırılmaya daha meyillidir. Bu nedenle AS’li hastalar Uzak Doğu, güreş üzere temas sporlarından kaçınmalı. AS en çok omurga ile sakroiliak eklemi, daha sonra kalça, omuz üzere büyük eklemleri ve azda olsa el ve ayak eklemlerini tutuyor. AS’de göğüs kafesinin genişlemesi çok azaldığı için teneffüs sorunları de olabiliyor. Kas-iskelet sisteminin yanı sıra göz, böbrek, aort üzere eklem dışı tutulumlar da görülebiliyor. AS’li hastalarda iltihabi bağırsak hastalıkları ve sedef hastalığı gelişebiliyor. AS’li hastalarda mevt riski hasta olmayanlara nazaran 1.5 ila 4 kat daha fazla. Sigara bu sayılan hasarların daha da hızlanarak artmasına ve tablonun ağırlaşmasına neden oluyor. AS’li hastalar sigaradan muhakkak uzak durmalı, asla kullanmamalı” ikazında bulundu.
